Lompat ke konten Lompat ke sidebar Lompat ke footer

Yuk . . . Baca Turin - Turin Si Mandoepa

sumber Img : @suku.karo & segi4_photoghrapy ( editor : karo gaul )

Lit me koenoeken 'ndoebë toeri-toerin si Mandoepa Doea bapana semboejak.
Toeboeh me si Mandoepa ë mentas me goeroe Pakpak Pertandang, merkadang-kadangken poestaka na djati, mertjiken-tjikenken toengkat malekat. E, koendoel m'ia iteroeh sapo sendi gading. E, koeteroeh me bibi si Mandoepa, ibabana kampil. „Man belo kam sitik goeroe nami!' —„Kai kata noe belo?" — „Lït danak-danak 'mbaroe toeboeh; oeari kai nge 'ndia sendah?" - „Toela" — „Erpagi-pagi idjë me toeboehna". — „E di bagë kïn, erbapa ia oealoeh berngi, ernandë empat berngi". — „Agë, koega perbahan?" Nina goeroe Pakpak Pertandang: „Ola ras nandëna, nandëbapana".

E maka ras bibina ia. Bibina me kap ngandoeh-ngandoehsa. E, piah-piah 'mbelin me kap.
Idjënari lït me kap oemoerna doea tahoen, idahna kalak seser; doea kali inehenna, minter datsa. Seser ras kalak ë, ertaroeh si djaoeng-djaoeng, menang! E, idahna kalak satoer teloe kali a minter itehna dalinna; pelimakaliken enggo itehna.

E, ertaroeh ia ras parang 'mbelin, lima isap lebë, menang. E ertaroeh sada sekin, menang. E bagë nina parang 'mbelin: „Oelihken sekinkoe 'ndai". — „Koega maka koe-oelihken?" — „E, koeataken nandendoe-bapandoe" — „Isë dagë?" nina si Mandoepa. . Oelihken dagë sekinkoe 'ndai" — „Enta, koelegi." E, iberëkenna. „Em' bapamoe si neret djala, nandemoe si ertenoen". E, sinik si Mandoepa. E, megogo atë bapana. Oh, anak a, natëna; koedilolah natëna.

'Ndolah, kami 'ngkawil ras anakkoe a, natë bapana, E, idilo bapana: „Ariko, Mandoepa, 'ndo, kita 'ngkawil". — „Ah, la koeëteh 'ngkawil, la akoe enggo koe laoe pë" nina si Mandoepa. „Mari, ngikoet-ngikoet" — „la! Ota dagë, bapa!" E, lawes ia, E, sêh i laoe ikawilina; ikawilina, la sada pë datsa. E sêh ni tapïn lït sada nidjë namo, Liang Bëgoe gelarna.

Nitaktakna idjë, datsa seësta gedangna. „Bitoekaï" nina bapana. „La koeëteh" nina si Mandoepa; „la'nggo koeïdah pë bagëna belinna". E maka bitoekaï bapana. Idahna ibas poedoen; lit poedoen sada, lit poedoen doea sêh sepoeloeh. „lah!'' nina bapana, „binoeroeng si kemali". laboekkenna. „Ah, lawes ita koe roemah". E sêh ni roemah: kimbangken amakkoe, nakë, ngalah koeakap". Ikimbangkenna teloe lapis. Medem ia, erdakan 'ndeharana. Tasak nakan, ingetina, enggo mekêng. E tangis 'ndeharana. E lit sada koeteroeh anak-anak. „O. Mandoepa! bapandoe enggo matë". — „Adön ko, ë dengang akoe ras 'ngkawil '. Iboeatna perpaloe irëwasna nahena ertambar lantjing. E rêh sekalak nari. „Bapandoe enggo matë". Iboeatna ka perpaloe, ipekpekna ka tanna, derko. E enggo bagë rêh toea-toea. „Toehoe enggo matë, mari nehen koe roemah". E koe roemah si Mandoepa, toehoe enggo matë. E, rêh anak-beroe-senina. „Koega nge perbahanta?" Nina si Mandoepa: „nikoerboerken,nitenahken si erdemoe oerat noe djaba, si pesanggeh roehi noe pagë, sabap lït denga tading-tadingen bapa ënda: kerbona lima ëkoer nari, lemboena ë me sipantem; oebatna lima toemba nari ë me sitoengtoengken".

E pepagina ikoeboerken. Isamoen bapa-ngoedana asakai kerina lemboena, kerbona, koedana, kawan-kawanna, nandêna pë, tading sada nari lemboe, djenggina. E me ipantemna. E rêh me perbapan kerina, erderoep sora bedil, bagi kembiri iroengroengken. E, ibabana kampilna, idahina kerina radja-radja. „Ola kal kam megeloet! Sabapna bagê ningkoe, lit itadingken bapa 'ndoebë lemboe enggo isamoen bapa-ngoeda". — „Ia! di bagë kïn, siperang bapa-ngoedamoe!" —

„Oh! 'ntjidoeri langit, koe ajo! ola tama geloetndoe; anem koerang kai gia, entah nakan, entah pola, entah belo, enggo më, 'mboeë ninta."

E, man me kalak kerina, djoedjoer kerina ibahan si Mandoepa, labo sada pë mangë atëna. E, moelih temoeë, lawes si Mandoepa koe roemah.

Asakai erta-erta si Mandoepa enggo iboeat bapa-ngoedana. Isoeroehna si Mandoepa ermakan-ermakan i djoema a, la man pë: sekali man, sekali lahang.

Lit anak bapa-ngoedana, gelarna si Djoembak Makkir-akkir. E me ngenehenlja ia gelgel koedjë. Datsa si Mandoepa sada piso boedal-boedal. E igaroetina ibas boeroeh, piah-piah telap. E, enggo telap, itabahna boeloeh, erpagi-pagi nari sêh pengoeloeï anak-anak maka 'mboelak. E maka ikeretkeretna. E, enggo doeng, ibahanna man toear, itogengna koe laoe, pepagina iëlarna, datsa sepoeloeh kiboel a; asakai 'nggeloeh ipoelahina, si matë iboeatna. E, maka ibahanna ka boeboena. E pë asakai matë asë boeatna. Bagë gelgel. E rêh me kap perik-perik, toektoek besi gelarna. Tenggalak-tenggalak si Mandoepa iteroeh boeloeh, idahna me kap tjinep doea esta bobona ia koendoel, itediskenna, doea depa bobona tedis. Roekoer si Mandoepa: „koega nge perboeat 'ndia? Koepantemlah" natëna." E, iboeatna boeloeh, idjoekdjoekna me kap. „Ola akoe idjoekdjoek" nina perik-perik. „Engkai?" — „Akoe isoeroeh mamandoe, Dibata datas; ënam akoe koeteroeh". Iberëken perik-perik toedjoeh lompat sada, sada piso la nai langlang oelina. Sanga djë 'ndai datsa sada binoeroeng, sada gajo, oelih boeboena. Itengeskenna koedas. Iogë Dibata idas, binoeroeng djadi pirak. gajo djadi soeasa. „Moesil si Mandoepa ningen, itengeskenna pir-ak ras soeasa!" — „Binoeroeng 'ndoebë nini! gajo sada".

E, rêh me kap si Djoembak Makkir-akkir: „Songon i magirgir do ho, ipandëjë ho lemboe hë?" — „Lang, ariko; beligaï gia!" Ma pang si Djoembak Makkir-akkir; ikatakenna man bapana „oh, idëjëna lemboe hë, mehoeli bagidië pakajanna!" — „Ia! di bagë kin, boenoeh". E, isoeroehna djoeak-djoeakna sepoeloe doea. „Kam iboenoeh sendah, radja nami!" — „Boenoeh, di la nai kïn lït oekoer këna si dëban" — „Koega oekoer?" — „Gatgati lemboe a, erdareh-dareh bahan piso kene ras semboengnë. Enggo matë ningen këna". E, lawes koe roemah „Enggo matë, radja nami".

Pedoea-doea- oeariken koedjë si Mandoepa ermakan-ermakan. Rêh si Djoembak Makkir-akkir, kiam ia koe roemah. „Enggeloeh kang kap, bapa!". E soeroeh ka djoeak-djoeak sepoeloe-doea. „Kam iboenoeh sendah radja nami". — „Boenoeh, boenoeh, di la nai kin lit oekoer këna sidëban". — „Koega peroekoer?" — „Abeki kepala pirak ëna ras toembak ëna, lembing-lembing këna ëna, Iang, dajaï!" „Koega ningkami i roemah?" — „La nai terboenoeh, enggo kabang kerina barang piso-piso 'ndai kin, toembak 'ndai pë". — „Ia! enggo, enggo!".

„E, bahan peti, peti besi, pitoe kali koentji." E enggo doeng. E, idilo si Djoembak Makkir-akkir si Mandoepa: „Ariko! koe roemah, nina bapa." — „Erkai akoe koe roemah?" — „Ola i 'mbal-'mbal nina". — „ldjenda kap akoe gelgel." — „'Mbergeh akap ko." -- „Gendoaring iteh bapa 'mbergeh, gelgel ë lang?" — „la, koe roemah nge nina 'ndai."

Lawes si Djoembak Makkir-akkir. „La ia'nggit bapa." — „Legi sekali nari, la bantji Iang." E, koe roemah si Mandoepa, itama koebas peti. E, koentji, pitoe kali koentji. E maka iombakken. Kentja iombakken tangis-tangis me kap nandëna ras toerangna: „mari kal nge sekali nari, anakkoe, lah kam man belo; enggo kin pengindondoe pengindokoe." Saip rêh, i doedoerkenna belo. „Man belo kal kam sekali nari, anakkoe." Msn belo ia ibas. Mombak, ngentoer-ngentoerken bana toerangna.

Djë mombak kahë-kahë, djë'ndoeroeng bibina i kendjahë; idoeroengina, koedja pë ma lit. Iteroeh peti 'ndai idjë ngentja roesoer lit binoeroeng. „Ah, koebabalah ënda koe roemah," natë bibina. Idjoedjoengna koe roemah. Itakana aloe dempilen. La ma tertaka. Erkata koetjing: „Aloe koelit teboe pë enggo belah" nina koetjing. — „Ah, koetjing si toenda-kaïs!" nina bibina. „Dempilen pë enggo toebing, koega maka bagë nina koetjing?" Tekoeak ka manoekna: „Aloe koelit teboe pë enggo belah" nina.

Djadi irëwasna manoekna pëngkar nahëna. „Koelik, koelik," nina koeliki: „Aloe koelit teboe pë enggo belah" nina koeliki. Ah, roekoer bibina: „Koega toehoe 'ndia? a, tjoeba, koetaka aloe koelit teboe ë." Itakana aloe koelit teboe, minter belah. „Kalak pengamoek pë ibas" nina. Iboeatna lembing si boeah taboe, ipantemna natëna. „Ola akoe ipantem bibi" nina; „labo akoe kalak pengamoek kerna iombakken bapa-ngoeda akoe." Nina bibina: „Idja nari kam?" — „I Mandoepa nari" — „Si kai gelarndoe?" — „Mandoepa!" — „Anakkoe, anakkoe!' Minter iëmaïna, isaroetina koeroemna. E maka ibabana koe roemah. „Lit dengang kepë bëgoe nandêndoe ras bëgoe bapandoe si enggo matë moelihi enggeloeh." E maka ras bibina ia.

Sêh seboelan, doea boelan nina si Mandoepa kata bibina: „koeboeat sada anak dibata ë!"— „Ola bapa! ma terboeat". — „Koeboeat nge!" — „Atëndoe". Pantek tjiger koe laoe anak dibata pitoe, si ngoeda-ngoeda pelin-pelin. Lit kin gelgel perridi-ridinna idjë. Ipekoelah-koelah si Mandoepa 'ngkawil. Sap! isintapkenna badjoena sada

Lawes ia kahë-kahë'ngkawil, - „E, mama! ë mama, lit boeat kam badjoe-ng-koe?" — „Sekali pë la ipanna kawil ënda" — „Badjoe-ng-koe ningen!" — „Lit kari dat akoe teloe, man bandoe sada" — „Badjoe-ng-koe ningen!" — „Di dat akoe empat erbelah kita gia". — „Badjoe-ng-koe ningen" — „Dat akoe kari binoeroeng, bandoe gia kerina".— E, „koeataken man bibi-ng-koe", nina anak dibata. — „Akoe pë, koeataken man bibi-ng-koe", nina si Mandoepa. — „Ota dagë!" -- „Lebë anak dibata maka pajo, ë biak'ndehara-ng-koe me." — „E, akoe arah poedi nina, e maka tama ngenana, biak boelangkoe mé kam." — „ Akoe dilaki, djadi diberoe ibSn kam ?" — „E, sempa kita" nina — „Akoe arah dalin" nina si Mandoepa.

Sêh i roemah: „Ningkoe 'ndai bibil Lit boeat kam ba. djoe-ng-koe? ningkoe 'ndai". — „Ningkoe'ndai bibi! Bandoe sada binoeroeng". — „Ah" nina bibina: „Ah, enggo! ma nai terbegiken akoe tjakap këna doeana. Labo doea babahkoe. Sinik këna doea, bantji koeranaken. Si toehoe natë këna pekëpar?" — „Toehoe, bibi, koega pa!" — „Natë si Mandoepa man bana kam" — „Idjanari kïn ia?"— „I Mandoepa nari" — „Di bagë nindoe, bagë! bibi, katandoe la koesoengsang'. E maka ipepoekoel bibina.

E maka setahoen, doea tahoen, djoempam toeah ia; di laki.

„La bagë nakë" nina, arih-arih ia. „Sioelihilah koeta-n-ta 'ndai" — „Koega mahantja 'ndia maka ola akoe itandaï kalak?" — „Takili doeroeh ramboeng e, doeroeh boeah ë, enggo: isoeloeh rih, goeling-goeling bandoe djë." E maka itakilina boeah, isoeloehna rih, ë maka igoeling-goelingna bana, 'mbiring kal. Berngina denggo itoeangna tjimpa man loeahna, lawes ia. Lawes ia, djoempa ras kalak i dalin: „Kadëndoe ngë dilaki ë, kawan-kawandoe ngë? ' Nina diberoena: „Iang mama, boelangkoe". - „Ia! koega maka kam pêt bagi ë?" — „Ngena atëkoe" t- „lah, kam kap roepandoe ma nai langlang oelina, matawari segalah, bagi tangtang 'ndoelpak erpagi-pagi isenggangken matawari segalah!"

E maka sêh ia i koetana. La nai sada pë kalak nandaï ia. Rengak kalak kerina. Lawes diberoena koe roemah, si Mandoepa koendoel iteroeh sapo. „Idjanari këna kadih?" nina bibina kal. „Idjanari mobah?" — „Ia, erdakan kita". Idilona man boelangna. Man ia. Kentja elan man minter lawes ia koeteroeh, sedak roesoer akapna. La ma ia toendoeh sada berngi, koerang lampas akapna terang. Siang kentja minter ia lebë-lebë i toerë bapa-ngoedana. Koeteroeh bapa-ngoedana. Minter itampoelna, retap kerahoengna. Rêh ka si Djoembak Makkir-akkir. Minter itampoelna. Matë doeana, e maka enggo sêh oekoerna.

Nina diberoena: „E, di enggo sêh oekoer këna, nakë, e paloe me gendang sada berngi, erpangir kita koe laoe maka iboerihi doeroeh kajoe ëna 'ndoebë." E, maka erpangir ia, paloe gendang, erkata bedil. E, enggo doeng erpangir, rosë ia. E, koe roemah me doeana siarak-araken. Enggo më toehoe mehoeli metoenggoeng man dëdahen. Mehoeli pe ninta mehoeli, lang pe ninta lang. Bagi matawari segalah tangtang 'ndoelpak erpagi-pagi, djari-djarina bagi serë pedoeaken, kersap teroeh lingling, lajah-lajah tjoeliki.

E maka erpagi-pagina erkata gendang, 'ndëdah kalak kerina. „Andiko ari nake, 'ndo kena, badjoe-badjoe-ng-koe 'ndoebë nake!"

„Bantji" nina si Mandoepa, léroeki pintoên kerina. E landek mia, ngendek ia, ngendek kalak kerina Minter ia kabang koedas, koedas taroem. „Ola kena lawes nakë! kai kin salahkoe, toeri-toerikenlah". — „La nai bagë nakë! anakta ë isagali kam gelgel metjah-metjah pinggan". — „Enda robah m'akoe nakë." - „La nai bagë, enggo më". Maka lawes ia koedas. Ngandoeng me si Mandoepa: „Arah apai kal nge 'ndia dalin koedas! Ah, la bagë! nandë! toeang ba-ng-koe tjimpa lima toemba beras". — „Koedja kin kam bapa?" nina nandëna.

,.Koe koeta kalak ë akoe sitik, nandë! ras kempoendoe ënda." — „Enda djoeak-djoeakndoe sipoeloe doea ënda ma ngikoet?" — „Lang, nandë!"

Lawes ia, idaramina dalin koedas, ma djoempa. E lït sada idahna oeroek, ikelëweti lawet. „Arah apai kang akoe 'ndia koe lëpar a!" E, tangis-tangis me kap si Mandoepa. „Engkai maka kam tangis-tangis, radja nami?" nina radja boeaja. „Kai kal pë sëbo, koe lëpar a kal natëkoe". — „Bantji" nina radja boeaja, „dedeh takalkoe ë". Idedehna, medalit. ,Ah, ma akoe ngasoep". — „Koega maka kam ngasoep?' — .Kerahi takalndoe ë". E kerahi, maka'ndarat kerina boeaja. „Sendah matë ndai ng'akoe" natena; „ë labo, di matë, enggo doeng". Enggo kerah takal boeajo kerina. E perinte me koe lëpar, itengkahina takalna. Sêh i lëpar, „enggo ba-ng-koe kesahkoe" natëna. Nangkih koedas oeroek. Sêh idas, lit sada tinali koeteroeh, kitik-kitik. Itjiranggoenina, ma peltep. Iëmbahna anakna, itjiranggoenina, mabo peltep E, maka inangkihna, majap-ajap koe timoer, koe barat, noesoer ka ia.

„He! matë, matë" natena, lawes koedcts; majap-ajap koe timoer, koe barat. Inangkihina ioesoerna. Sêh idas, djoempa me kap toetak pitoe lapis. E, tangis-tangis m'ia idjë. „Engkai maka kam tangis-tangis?" nina kajat na boang ras koetjing na siam. „Koedês natëkoe." „Bantji, tagangi ikoerkoe ë." Itoengkat kajat na boang. Enggo seh silapis. Toengkat ka kajat na boang, sintap koetjing na siam. Sêh pitoe lapis. Enggo sêh idas. Ipoelahina anakna i tengah kesain. Datsa diberoena 'ndoebë ertenoen. Minter kiam anakna 'ndai koedjë, ia, lawes koe darat moeat belo. Lit sada toea-toea, bengkoeng-bengkoeng, ngian-ngiani belo pangan radja maka ola koedjë të perik-perik Isemboeri si Mandoepa aloe beras. „Ah, ënda, nini të perik-perik kap ënda." — „Boeati, kotep!" nina. E, maka iboeati si Mandoepa. Lawes ia koe roemah, tjakap-tjakap ia ras diberoena 'ndoebë.

Isë ibas toenangenkoe e?" nina si Rintak Boeloeh Soengsang. „Akoe"' nina si Mandoepa" „Koeparparken tekari bagi padek ë." — , Mari, di païig!" — E rêh si Rintak Boeloeh Soengsang minter iaboekkenna, tedis kang. E rêh si Mandoepa, ipantemkenna si Rintak Boeloeh Soengsang, tanem tertakal tiwen. Ipantemken si Rintak Boeloeh Soengsang tanem terbites. Ipantemken si Mandoepa tanem terkikik. Ipantemken si Rintak Boeloeh Soengsang, tanem terawak. Ipantemken si Mandoepa, enggo linep. Idedehna takalna, enggo matë. E maka koe roemah ia ras diberoena. „E maka këla-ng-koe" nina mamana. ibanna amak daboehenna, besi kelëwet, itogengna toetak pitoe lapis: „bengketi e, maka këla-ng-koe". Rêh ka kajat na boang ras koetjing na siam, itongkel kajat na boang, enggo sêh silapis.

Bagëm roesoer, sêh ibas. „E, maka këla-ng-koe", nina mamana, „lawes kita koe laoe" nina mamana, iamboerkenna minak sada ajan. „Dêm kari koe roemah ënda maka këla-ng-koe". Tangis ka ia. Rêh ka radja boeaja . . . rowes! ioesëkenna ka koe ajan. Enggo dêm, lawes koe roemah. „Enda mama!" nina.

„Emaka këla-ng-koe". IbabanaJenga sada karoeng, itjirtjirna i 'mbal-'mbal. „E dêm kari ënda koe roemah maka këla-ng-koe'.

Tangis ka ia. „Kai maka kam tangis, radja nami?" nina radja perkis. „lamboerken mama lenga!" — „Ola atëndoe 'ndelë. Nonggal sa kami koeakap enggo dêm". Nonggal sa perkis kerina mabasa. Enggo dêm ibabana koe roemah. „Enda mama". — „E maka këla-ng-koe".

Segat atë kalak kerina ngenehen mamana, perban ngena atë kalak ngenehen anakna. Iperang kalak si erdemoe oerat noe djaba, si pesanggeh roehi noe pagë Sêh ibas bidë e. „Loeari, këla" nina — „Lang mama!" Sêh iteroeh karang, e maka iloeari si Mandoepa. Taloe, taloe kerina.

Toeri-toerîn Karo / nipepoeloeng Toean M. Joustra (1914-1918)
Si Mandoepa
©Karosiadi